Artykuł ukazał się w Nowym Dzienniku, Dzienniku Berlińskim w lutym 2017.
Na
konferencji „Polonia a Państwo Polskie”, która odbyła się w listopadzie 2016 w
Warszawie Pan Adam Bąk z Fundacji Bąk Family, przedstawił ciekawą tezę, że Polonia amerykańska wysyła rocznie z USA do
Polski średnio 900 milionów dolarów. Nasza Fundacja Pax Polonica
postanowiła ten wątek podjąć i rozwinąć. Artykuł ten przedstawia na bazie
dostępnych danych, wkład Polonii amerykańskiej w rozwój państwa polskiego od 1918 roku do chwili obecnej
oraz zachęca także do refleksji na rozmaite wątki: udziału Polonii w życiu społeczno-politycznym
w Polsce, jej stopnia integracji w strukturach państwa, w jaki sposób Polonia
jest traktowana przez państwo polskie, polskich polityków i dziennikarzy przed
i po wyborach oraz wielu innych. Konferencja
odbywała się między innymi na warszawskim Żoliborzu, gdzie znajduje się
zapomniany pomnik Czynu Zbrojnego Polonii Amerykańskiej, potocznie zwany
pomnikiem Hallerczyków.
Pomoc Polonii dla Polski po I wojnie światowej.
1. Danina
Krwi. Armia Hallera
została zorganizowana na zasadzie zaciągu ochotniczego spośród Polaków
służących w wojsku francuskim, polskich jeńców wojennych z armii niemieckiej i
austriackiej (ok.35 000) . Istotną jej część stanowili również ochotnicy ze Stanów Zjednoczonych (ok. 22.000), Kanady (221 osób) i
Brazylii (ponad 300). Koszty szkolenia, wyposażenia i transportu armii wziął na
siebie rząd Francji a rekrutacją w Ameryce zajęło się Polskie Towarzystwo
Gimnastyczne “Sokół” (Polish Falcons Gymnastic Society), zasłużone w rozwijaniu
świadomości narodowej, patriotyzmu i w podnoszeniu sprawności fizycznej
polskiej młodzieży. "Jeżeli mówimy o odzyskaniu przez Polskę
niepodległości, to koniecznie trzeba wspomnieć o ogromnym wysiłku wychodźstwa
polskiego w Ameryce w czasie I wojny światowej, które dostarczyło ponad 20 000
ochotników do Armii Polskiej we Francji, tzw. Błękitnej Armii, dowodzonej przez
gen. Józefa Hallera. Żadna inna diaspora na świecie nie zdobyła się na tak
niesamowity wysiłek." (Dr Teofil Lachowicz). To niezwykły fakt w historii
Polski, USA i świata.
2. Polski
lobbing po raz pierwszy.
Ważnym faktem były zabiegi dyplomatyczne polskich organizacji a przede
wszystkim osobisty wpływ i przyjaźń Ignacego Jana Paderewskiego z prezydentem Stanów
Zjednoczonych Wilsonem. Dzięki osobistemu zaangażowaniu Ignacego Jana
Paderewskiego, prezydent Woodrow Wilson podpisał 5 października 1917 dekret
zezwalający Polakom z USA formować swoją armię. Ponieważ prawo amerykańskie nie
pozwalało na szkolenie obcej armii na swoim terytorium z pomocą przyszła
Kanada, oddając do dyspozycji tereny pod miasteczkiem Niagara-on-the-Lake. Obóz
otrzymał imię Tadeusza Kościuszki. 8 stycznia 1918 r. głos w spawie polskiej
zabrały także Stany Zjednoczone. Amerykański prezydent Thomas Woodrow Wilson
wygłosił orędzie do Kongresu USA, w którym stwierdził między innymi, że jednym
z celów wojny jest - w 13 punkcie swego programu: "Należy stworzyć niezawisłe
państwo polskie, które winno obejmować terytoria zamieszkane przez ludność
niezaprzeczalnie polską, któremu należy zapewnić swobodny i bezpieczny dostęp
do morza i którego niezawisłość polityczną i gospodarczą oraz integralność
terytorialną należy zagwarantować traktatem międzynarodowym" -
oświadczył prezydent USA. Francja i Anglia, nie zajęły osobnego stanowiska w
sprawie polskiej, lecz wyraziły swoją solidarność z Rosją. Takie stanowisko
zresztą prezentowano w wielu innych sytuacjach w Locarno, później w Monachium i
w Jałcie.
3. Finansowe
wsparcie Polonii dla nowopowstałego państwa polskiego. Spektakularne działania polskich patriotów w USA na
czele z Ignacym Janem Paderewskim, doprowadziły do powstania Herbert Hoover and the Organization of the
American Relief Effort in Poland (1919-1923). Ta amerykańska rządowa
organizacja wraz z innymi organizacjami takimi jak Polsko-Amerykanski Komitet Pomocy Dzieciom, przekazała do Polski 250 milionów dolarów. Pamiętajmy, że
wartość dolara w okresie przed depresją była astronomicznie wysoka. W trakcie naszych dociekań udało się
nam dotrzeć do wyliczeń dr. Aleksandra Rytla (słynnego założyciela Związku
Lekarzy Polskich w Chicago) na temat innych zbiórek finansowych dla Polski w
pierwszych latach po uzyskaniu niepodległości.
Fundusz Narodowy – 3 000
|
zbiórki lokalne – 10 500
|
paczki żywnościowe – 624
|
przekazy pieniężne – 1 600
|
wpłaty przez konsulaty – 11 500
|
pieniądze przesłane przez banki – 200 000
|
papiery wartościowe – 49 000
|
polska 6% pożyczka – 19 574
|
dolary przywiezione przez powracających emigrantów – 150 000
|
Sumy- w milionach dolarów -przesłane do Polski na
podstawie opracowania dr. Aleksandra Rytla
Dane
te dotyczą tylko pierwszych lat po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, ale
musimy sobie zdać sprawę, że strumień dolarów płynął do Polski do września1939
roku.
Brakuje
danych o inwestycjach Polonii amerykańskiej w polską gospodarkę w tym okresie.
Pomoc Polonii dla Polski po II wojnie światowej.
4. Polski
lobbing po raz kolejny
UTWORZENIE
KONGRESU POLONII AMERYKAŃSKIEJ I KONGRESU POLONII KANADYJSKIEJ.
Kongres
Polonii Amerykańskiej to największa organizacja polonijna na świecie. Powstała
w czerwcu 1944 r. w mieście Buffalo w stanie Nowy Jork. Udział w zebraniu
założycielskim wzięło ponad 2500 aktywistów polonijnych i polskich księży z
terenu całych Stanów Zjednoczonych, ściślej mówiąc z 26 stanów. Celem tego
zjazdu było zjednoczenie wszystkich Polaków i Amerykanów polskiego pochodzenia
w celu zapewnienia egzystencji wolnego i niepodległego państwa polskiego po
zakończeniu II wojny światowej. Jak wiemy z historii, tego celu nie
zrealizowano, ale można śmiało powiedzieć, że proces tworzenia Kongresu Polonii
Amerykańskiej był największą akcją jednoczenia Polonii w celu zapewnienia
Polsce niepodległości. Stworzono ogromną federacyjną organizację zrzeszającą w najlepszych
czasach ok. 10 milionów Amerykanów polskiego pochodzenia i Polaków
mieszkających w Stanach Zjednoczonych, a ich charyzmatyczni liderzy dawali
wspaniały przykład, jak budować polski lobbing w Stanach Zjednoczonych. Również
w 1944 r. został założony Kongres Polonii Kanadyjskiej – naczelna organizacja
Polonii w Kanadzie. Zarząd Główny i Rada Kongresu mają siedzibę w Toronto. Jest
on kontynuatorem założonego w 1931 roku Zrzeszenia Organizacji Polskich w
Kanadzie. Skupia na zasadzie federacji świeckie organizacje i towarzystwa
polonijne. Ma 13 okręgów lokalnych w głównych miastach i prowincjach Kanady,
wszędzie tam, gdzie znajdują się większe skupiska polskie.
5. PODSUMOWANIE
NAJWAŻNIEJSZYCH DZIAŁAŃ POLONII AMERYKAŃSKIEJ NA RZECZ POLSKI I NARODU POLSKIEGO PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ.
Prawdopodobnie
jedyną pozycją na ten temat jest „Pomoc Polonii Amerykańskiej po 1939
roku-zarys zagadnienia. Studia Polonijne, Lublin 2009, prof. Joanny Wojdon.
Według
profesor Wojdon, pierwszą organizacją, która zajęła się pomocą dla Polaków,
była Rada Polonii Amerykańskiej. W wyniku zbiórek otrzymała ona do dyspozycji
ponad 5,3 miliona dolarów. Razem z Kongresem Polonii Amerykańskiej prowadziły
akcje wysyłania paczek do Polski.
Dzięki
staraniom polskich organizacji w USA już z chwilą częściowego oswobodzenia
kraju rozpoczęła w Polsce swoją działalność UNRRA (United Nations Relief and
Rehabilitation). Pierwsze jej transporty nadchodziły przez rumuński port w
Konstancy. Dopiero z chwilą uruchomienia portów w Gdańsku i Gdyni nabrała ona
odpowiedniego rozmachu. Pierwszy statek z darami UNRRA przybył do gdańskiego
portu 18 września 1945 r. Był to amerykański transportowiec „Oremar” typu
Liberty. Dostarczono nim 1450 ton żywności, 1075 ton mydła, 900 ton odzieży
używanej i 100 ton odzieży nowej, 100 ton zelówek, 800 ton narzędzi i maszyn
rolniczych, 310 ton taboru kolejowego, 150 ton karbidu i 450 ton innych
towarów. Do przewiezienia takiej masy towarów w głąb kraju potrzeba było ponad
500 kolejowych wagonów towarowych. W kolejnych transportach były przewożone na
statkach w częściach: ciągniki, samochody ciężarowe, parowozy i maszyny
rolnicze. Do końca 1946 roku zmontowano tu 1812 ciągników, 20 parowozów, 500
samochodów ciężarowych i setki maszyn rolniczych. Do czasu zakończenia działalności
UNRRA w Europie Polska otrzymała od niej około 2 mln ton różnych towarów w
postaci m.in. artykułów odzieżowych i tekstylnych, przemysłowych, rolniczych i
medycznych oraz materiałów płynnych, jak ropa, benzyna i olej. Ponadto dostała
140 tysięcy koni i 17 tysięcy bydła rogatego oraz kilka milionów
5-kilogramowych paczek żywnościowych z niewykorzystanych zapasów wojskowych.
Znaczna część tej pomocy dostarczona została drogą morską do portu w Gdańsku.
Potężna gospodarka amerykańska pompowała w UNRRĘ niesamowite ilości towarów i
pieniędzy. UNRRA na całą swoją działalność wydała 1,7 miliarda dolarów. Na
Polskę przypadło z tego 453 000. Od razu proszę zrobić poprawkę na ówczesny
kurs dolara.
A
oto inne, wybrane sztandarowe działania Polonii amerykańskiej.
•
Zapewnienie udziału Stanów Zjednoczonych w finansowaniu Radia Wolna Europa..
•
Praca nad stworzeniem programu emigracyjnego dla obywateli, którzy nie mogli
wrócić na tereny okupowane przez Sowietów po II wojnie światowej (Displaced
Persons Program), aby zapewnić im bezpieczną emigrację do USA. W ramach tego
programu do USA przyjechało 150 tys. polskich obywateli.
•
Zapewnienie udziału Stanów Zjednoczonych w uznaniu polskich granic na Odrze i
Nysie przez państwo niemieckie.
•
Doprowadzenie do przeprowadzenia śledztwa w Kongresie USA w sprawie zbrodni w
Katyniu i uznanie Sowietów winnych tej zbrodni.
•
Uznanie benefitów dla polskich weteranów I i II wojny światowej i zrównanie ich
z benefitami weteranów amerykańskich.
•
Zaangażowanie rządu Stanów Zjednoczonych do udziału w National Endowment for
Democracy (NED) –pomocy dla podziemnej Solidarności podczas stanu wojennego.
•
Prowadzenie akcji lobbingowej w celu zaangażowania Polski w Support East
European Democracies Act (SEED Act) – wielomilionowy program pomocowy.
•
Ustanowienie Polish American Enterprise Fund (PAEF) – programu pomocowego dla
Polski.
•
Pomoc w ustanowieniu prawa dla uciekinierów politycznych z Polski z czasów
stanu wojennego.
•
Poparcie amnestii imigracyjnej dla osób, które przybyły nielegalnie do USA
przed 1979 rokiem.
•
Akcja lobbingowa w celu poparcia starań wstąpienia Polski do NATO.
•
Udział w negocjacjach w celu przyznania obywatelom polskim rekompensaty za
pracę przymusową w nazistowskich Niemczech.
•
Pomoc materialna w wysokości 200 milionów dolarów na sprzęt medyczny i pomoc
dla ofiar powodzi w latach 1997 i 2001.
Źródło: (Dr. Donald Pienkos "For
Your Freedom Through Ours': Polish American Efforts on Poland's Behalf,
1863-1991" (New York: Columbia University Press, 1991).
6. POMOC
FINANSOWA OSÓB INDYWIDUALNYCH W LATACH 1994-2010:
1994 – 581
|
1995 – 724
|
1996 – 774
|
1997 – 848
|
1998 – 1 070
|
1999 – 825
|
2000 – 1 496
|
2001 – 1 563
|
2002 – 1 685
|
2003 – 2 284
|
2004 – 4 728
|
2005 – 6 482
|
2006 – 8 496
|
2007 – 10 496
|
2008 – 10 447
|
2009 – 8 126
|
2010 – 7 614
|
Sumy – w milionach dolarów – przesyłane do Polski (dane
World Bank, opracowane przez Migration Policy Institute).
Można przyjąć, że corocznie Polonia z USA wysyła do
Polski około 900 milionów dolarów.
Są to środki porównywalne z tymi, które inwestują u nas zagraniczne firmy.
Jak widać z zaprezentowanych danych, opracowanie nie
dokumentuje aspektu inwestycji biznesowych Polonii. Już od samego początku
inwestowania amerykańskiego kapitału w Polsce było jasne, że istotną rolę w tym
procesie odgrywają i odgrywali biznesmeni z USA i Kanady o polskim rodowodzie.
Brakuje jednak na ten temat opracowań. W każdym polonijnym sklepie, restauracji
w USA czy Kanadzie stoi puszka z krótkim wyjaśnieniem, na jaki cel zbiera się
pieniądze. Każda polska parafia posiada również taki cel zbiórki – pieniądze
dla ojczyzny. Aspekt ten powinien zostać opracowany w formie profesjonalnej
monografii.
ZAKOŃCZENIE
Do promocji strategicznych interesów Polski w USA potrzeba
dobrze przemyślanej strategii, opartej na szczerej chęci współpracy z Polonią.
Wyniki badań Instytutu Piasta z Michigan potwierdzają obraz Polonii
nowoczesnej, wykształconej, zamożnej, oraz dumnej ze swojego pochodzenia.
Wydaje się, że Polonia dysponuje potencjałem, który może nie tylko pomóc
wspierać strategicznie polskie interesy w Waszyngtonie, ale również pomóc
zmieniać obraz Polski w oczach przeciętnego Amerykanina. Do tego potrzebna jest
jednak ponadpartyjna wizja współpracy z Polonią, tą liberalną i konserwatywną w
kraju nad Wisłą.
Waldemar Biniecki – urodzony w Bydgoszczy w 1962 r. W USA
od 2000 r. Obecnie: właściciel Biniecki Consulting, działacz polonijny, autor i
publicysta, współzałożyciel, prezes i CEO Fundacji PaxPolonica. email:
waldemar.biniecki@paxpolonica.org
